Hồ Thiên Nga Của Tchaikovsky

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về

(VHNT) - Hồ Thiên Nga là vở balet số 20 của Pyotr Ilyich Tchaikovsky sáng tác khoảng năm 1875-1876. Vở kịch được dựng dựa trên những truyện cổ tích Nga cũng như một truy�n thuyết xa xưa của �ức, kể v� Odette, một nàng công chúa bị phù phép thành Thiên Nga.

Hồ Thiên Nga là vở balet  số 20 của Pyotr Ilyich Tchaikovsky sáng tác khoảng năm 1875-1876. Vở kịch được dựng dựa trên những truyện cổ tích Nga cũng như một truy�n thuyết xa xưa của �ức, kể v� Odette, một nàng công chúa bị phù phép thành Thiên Nga. Vở ballet được công diễn lần đầu ngày 4 tháng 3 năm 1877, tại nhà hát Bolshoi, Moskva với tên Hồ thiên nga.

Ngư�i dân đang ăn mừng tiệc sinh nhật Hoàng tử Siegfried. Cuộc vui bị gián đoạn khi mẹ của Siegfried, ngư�i đang lo lắng v� lối sống vô tư của con trai bà, thông báo rằng Siegfried phải ch�n lấy một ngư�i vợ tại tiệc hoàng gia vào đêm mai. Siegfried thất v�ng khi biết mình không được kết hôn vì yêu. Anh bạn Benno và thầy giáo cố gắng làm Siegfried bớt buồn. Khi hoàng hôn xuống, Benno thấy một đàn thiên nga bay trên tr�i nên nảy ra ý định đi săn. Siegfried cùng bạn bè lấy n� và chuẩn bị săn những con thiên nga.

Siegfried tách ra kh�i bạn bè, đến nơi trăng sáng bên b� hồ, cùng lúc đàn thiên nga đáp ngay gần đó. Anh nhắm chiếc n� của mình vào đàn thiên nga định bắn, nhưng bàng hoàng khi thấy một con thiên nga biến thành thiếu nữ xinh đẹp, Odette. Ban đầu, nàng t� ra sợ hãi Siegfried. Khi anh hứa sẽ không làm hại, nàng mới kể rằng nàng là Nữ hoàng Thiên nga Odette. �àn thiên nga là những nạn nhân của l�i nguy�n khủng khiếp do ác phù thủy Von Rothbart, kẻ trông như nửa ngư�i nửa cú, tạo ra. Ban ngày h� phải biến thành thiên nga và ban đêm, chỉ khi đứng trong hồ ma thuật - hồ được tạo ra từ những gi�t nước mắt của mẹ Odette - mới trở v� hình dạng con ngư�i. L�i nguy�n chỉ bị phá vỡ nếu có một ngư�i chưa bao gi� yêu ai trước đây, th� sẽ yêu Odette mãi mãi. Von Rothbart đột nhiên xuất hiện. Siegfried đe d�a giết hắn nhưng Odette ngăn lại - vì nếu Von Rothbart chết trước khi hóa giải l�i nguy�n, thì cô sẽ mãi mãi không thoát kh�i kiếp thiên nga được nữa.

Khi Von Rothbart biến mất, các thiếu nữ thiên nga đáp xuống đầy hồ nước. Benno và m�i ngư�i cũng đến định bắn chúng. Nhưng Siegfried ngăn lại kịp lúc và khéo léo đuổi h� đi. Bây gi�, chỉ còn lại một mình với Odette và các nàng thiên nga, Siegfried gầy dựng ni�m tin của Odette bằng tình yêu của chàng.

Khi bình minh đến, l�i nguy�n độc ác khiến Odette và các bạn của nàng trở lại hồ và lại biến thành thiên nga.

Khách m�i đến cung điện trong trang phục dạ hội. Mẹ của Siegfried ra lệnh cho anh nhảy với sáu nàng công chúa và ch�n một trong số h� làm cô dâu. Siegfried than phi�n rằng anh ta không yêu ai trong số đó. Von Rothbart ngụy trang đến cùng cô con gái xinh đẹp Odile. Ông đã biến Odile trở nên trông giống Odette y đúc. Hoàng tử nhầm Odile với Odette và nhảy cùng nàng. Odette hiện ra như ảo ảnh, nàng tuyệt v�ng cố gắng cảnh báo Siegfried rằng anh đã bị lừa, nhưng Siegfried vẫn không hay biết gì. Anh tuyên bố với m�i ngư�i rằng sẽ lấy Odile làm vợ. Von Rothbart ngay lúc đó làm phép cho Siegfried được nhìn thấy Odette thật. Nhận ra sai lầm của mình, Siegfried đau buồn vội vã ra chạy ra hồ thiên nga.

Odette quẫn trí trước sự phản bội của Siegfried. Các nàng thiên nga khác cố gắng an ủi nàng, nhưng Odette từ khước cho đến chết. Khi Siegfried trở lại hồ và thấy Odette, anh thành khẩn cầu xin nàng tha thứ. Odette đồng ý tha lỗi cho anh và cả hai th� trên tình yêu của h�. Von Rothbart xuất hiện và nhất mực nói Siegfried phải giữ l�i hứa, kết hôn với Odile, và Odette sẽ thành thiên nga mãi mãi. Siegfried quyết định quyên sinh cùng Odette và h� lao xuống hồ. Tình yêu chân chính của hai ngư�i đã hóa giải l�i nguy�n của Von Rothbart, nên những con thiên nga khác hóa thành ngư�i, khiến Von Rothbart mất quy�n lực và chết. Các thiếu nữ nhìn theo Siegfried và Odette đang cùng lên thiên đàng, được ở bên nhau mãi mãi.

Không chỉ cuốn hút bởi cốt truyện, âm nhạc và vũ đạo, tuyệt phẩm Hồ Thiên Nga còn là điển hình quan điểm “triết lý hóa ballet” mà Tchaikovsky ấp ủ.

Hồ Thiên Nga là một vở ballet kỳ lạ, không chỉ bởi nó là vở đầu tiên của nhà soạn nhạc thiên tài Tchaikovsky, mà còn bởi tác phẩm này được các thế hệ sau này đánh giá là một trong những vở ballet kinh điển nhất, một trong những đỉnh cao của Tchaikovsky.

Khác với những vở kinh điển còn lại như Kẹp hạt dẻ, Romeo và Juliet, Công chúa ngủ trong rừng…, Hồ Thiên Nga là điển hình của quan điểm “triết lý hóa ballet” mà Tchaikovsky ấp ủ.

Với ông, vượt qua thứ lãng mạn đẹp đẽ thông thường, ballet phải là đấu tranh nội tâm và những cảm xúc tột cùng, căng thẳng và thăng hoa, đau đớn và bi kịch. Không chỉ là câu chuyện cổ tích về tình yêu giữa Odette, nàng công chúa xinh đẹp bị hóa thành thiên nga và chàng hoàng tử si tình Siegfried, Hồ Thiên Nga còn ẩn trong đó triết lý sâu sắc về mẫu thuẫn và tính hai mặt giữa những cái tôi nội tại của mỗi con người.

Tác phẩm được coi là “ballet của những vở ballet”, một hình thức nghệ thuật bác học kén người xem, từng rất phổ biến ở Việt Nam, trong đó nổi tiếng nhất là trích đoạn “Những chú thiên nga bé nhỏ”. Trích đoạn này xuất hiện trên tivi, sân khấu do các nghệ sĩ ballet Việt Nam biểu diễn, vở rối tay thời thơ ấu, những hoạt cảnh của kịch nói, đài phát thanh...

Gần đây, khi bộ phim với diễn xuất xuất sắc của Natalie Portman - Thiên nga đen đoạt Oscar, trào lưu tìm xem lại vở ballet kinh điển này lan rộng khắp thế giới. Tại Mỹ, đất nước của nền công nghiệp giải trí nhạy bén, các nhà hát của New York thi nhau dựng lại Hồ Thiên Nga, thậm chí còn có một tuần lễ Hồ Thiên Nga được tổ chức thường niên tại Nhà hát Ballet Mỹ.

Trong lịch sử 138 năm tồn tại, Hồ Thiên Nga được hiểu và trình diễn theo nhiều trường phái, với tổng phổ và bối cảnh rất khác nhau, nhưng trường phái của Moskva được coi là “thể hiện đúng tinh thần và triết lý Tchaikovsky nhất”. Điển hình cho trường phái này chính là Nhà hát Bolshoi - thánh đường nghệ thuật nơi Hồ Thiên Nga công diễn lần đầu tiên. Giới chuyên môn nói rằng, nếu chưa một lần xem Hồ Thiên Nga do các nghệ sĩ Bolshoi trình diễn, bạn chưa thật sự biết thế nào là ballet.

Năm 2013, tổng đạo diễn kiêm biên đạo múa, huyền thoại Ballet - Mikhail Lavrovsky, nghệ sĩ Nhân dân Nga - người dẫn dắt Nhà hát Talarium et Lux quyết tâm dựng lại Hồ Thiên Nga theo phong cách Bolshoi kết hợp với "đặc sản" của Talarium et Lux là công nghệ trình diễn ánh sáng và kỹ thuật đa phương tiện. Đội ngũ kỹ thuật hình ảnh của Hồ Thiên Nga chính là những chuyên gia dàn dựng bối cảnh multimedia cho Thế vận hội mùa đông Sochi.

Mikhail Lavrovsky đã mất nhiều tháng để chọn lựa diễn viên trên mười mấy thành phố của Nga, trong đó phần nhiều là các nghệ sĩ tới từ chính Nhà hát Bolshoi. Năm 2014, ngay sau khi ra mắt, Hồ Thiên Nga của Talarium et Lux đã  gây tiếng vang lớn. Nhà hát liên tục có những chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới. Ở một số quốc gia châu Âu: Đức, Pháp, Italy, Australia hay Trung Quốc, các buổi biểu diễn của đoàn đều trong tình trạng cháy vé.

Những yêu cầu khắt khe về địa điểm, trang thiết bị, cơ sở vật chất đến những chi tiết li ti nhất đều phải đáp ứng theo tiêu chuẩn quốc tế. Quy trình tiếp đón đoàn tới gần 100 người từ nghệ sĩ đến kỹ thuật viên và khoản kinh phí khổng lồ đi kèm. Với những lý do này, việc đưa Hồ Thiên Nga của Talarium et Lux về Việt Nam khá khó khăn. Tuy nhiên, nhiều nhà tài trợ đã bắt tay nhau trong tình yêu dành cho một môn nghệ thuật đỉnh cao, để mang tới cho công chúng mộ điệu và cả lớp kế cận một cơ hội thưởng thức bữa tiệc ballet thịnh soạn.

Sự kiện đêm diễn của vở ballet kinh điển Hồ Thiên Nga tại Hà Nội ngày 1/8 tới là chiếc vé trở về tuổi thơ cho những người thuộc thế hệ 8x trở về trước, những người nghe trích đoạn “Những chú thiên nga bé nhỏ” nhiều tới thuộc lòng. Đó cũng là chuyến tàu quay về quá khứ của những doanh nhân và trí thức đã trải qua năm tháng thanh xuân rực rỡ nhất tại xứ sở bạch dương. Đó còn là cơ hội hiếm hoi thưởng thức vở diễn được dàn dựng bởi Nhà hát Talarium et Lux: một phép cộng giữa các nghệ sĩ hàng đầu của Nhà hát huyền thoại Bolshoi với kỹ thuật trình diễn đa phương tiện tối tân của thế giới giải trí đương đại.

Nhà tài trợ chính: Tổng công ty viễn thông MobiFone; 2 nhà đồng tài trợ: Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam; Tập đoàn Cá Tầm Việt Nam. Đơn vị tổ chức sản xuất chương trình: Công ty Cổ phần Đào tạo và Tư vấn truyền thông AAA. Mua vé

hoặc liên hệ theo hotline: 0901.777.390 (Ms. Bảo Ngọc) (số lượng vé bán hạn chế).

Nói tới văn hóa Nga, không ít người sẽ nghĩ ngay tới nghệ thuật ballet của Nga, và đã nhắc đến ballet Nga thì người ta không thể không nghĩ tới vở ballet được gọi là “ballet của những vở ballet“, đó là “Hồ thiên nga” của nhà soạn nhạc lừng danh Tchaikovsky. Có lịch sử từ hơn một trăm năm trước, Hồ Thiên Nga ra đời vào năm 1877, nhưng cho đến nay vẫn là niềm say mê của những ai yêu thích môn nghệ thuật này.

Không phải ngẫu nhiên mà vở ballet “Hồ Thiên Nga” lại nổi tiếng trong suốt chiều dài lịch sử như vậy. Vở ballet này đã gắn với những tên tuổi như nhà soạn nhạc Pie Tchaikovsky và những nhà biên đạo múa Petin, Ivanov, Grigorovich.

Nhưng điều quan trọng hơn cả là nó diễn tả được những tâm tư cháy bỏng trong mỗi con người: tình yêu thánh thiện, ước mơ cao cả, nỗi thất vọng và sự cám dỗ của đời thường.

Hồ Thiên Nga là vở ballet đầu tay của Tchaikovsky. Với suy tưởng, ballet cũng là một bản giao hưởng, và ông đã đưa những ý tưởng của mình vào vở ballet này. Tchaikovsky đã làm thay đổi hoàn toàn cách suy nghĩ về các vở ballet, ông đã đưa nghệ thuật giải trí này lên thành một nghệ thuật trìu tượng, sâu sắc, mang được những nét thầm kín trong tư duy.

Vào thời Tchaikovsky sáng tác vở “Hồ thiên nga”, ở xứ Bavaria thuộc nước Ðức bấy giờ, có vị Vua Đức tên là Ludwig đệ nhị nổi tiếng lãng mạn, say mê nghệ thuật, đặc biệt là âm nhạc. Vua Ludwig đệ nhị đã cho xây một tòa lâu đài thần tiên tuyệt đẹp gọi là lâu đài Neuschwanstein (Lâu đài Thiên Nga), đứng trên sườn núi trông ra khu hồ cũng mang tên là hồ Thiên nga hết sức thơ mộng.

Với cảnh quan của Tòa lâu đài và hồ Thiên nga, vị vua lãng mạn đến khác thường này đã tạo niềm cảm hứng cho Tchaikovsky sáng tác vở “Hồ Thiên Nga” tuyệt tác, một vở ballet được xếp vào loại bi thương và trữ tình nhất trong lịch sử âm nhạc. Có lẽ chính vì vậy Tchaikovsky đã quyết định đặt tên cho hoàng tử, nhân vật chính trong vở ballet một cái tên Ðức, cho dù Tchaikovsky là người Nga.

“Hồ Thiên Nga” ra mắt khán giả lần đầu tiên vào tháng 2 năm 1877. Sau sáu năm trình diễn thì vở ballet phải tạm ngưng. Ðối với thời kỳ đó, sáu năm diễn cho một vở ballet đã là rất dài, vì nghệ thuật múa vào thời điểm đó vẫn chưa đạt được đúng tầm của nó và chưa diễn tả được hết ý tưởng của âm nhạc Tchaikovsky.

Hồ Thiên Nga chỉ thành danh, chỉ thực sự được biết đến sau khi Tchaikovsky đã qua đời gần 20 năm sau. Vào năm 1895, Hồ Thiên Nga được dàn dựng lại và từ đó người ta mới cảm nhận được cái đẹp của Tchaikovsky, cái hồn lãng mạn của “Hồ Thiên Nga”, cái dịu dàng, quyến rũ của những vũ điệu ballet.

Hồ Thiên Nga và những cách nhìn

Cho đến nay Hồ Thiên Nga vẫn có hai trường phái dàn dựng khác nhau, nhưng cả hai đều rất được hâm mộ và mỗi trường phái đều diễn tả câu chuyện Hồ Thiên Nga theo một khía cạnh khác nhau.

Trong khi các nhà hát ballet ở Saint Petersburg thể hiện vở ballet này theo sự dàn dựng của nhà soạn nhạc Ricardo Drigo cùng với sự biên đạo múa của hai nhà đạo diễn nổi tiếng là Petin (người Ðức) và Ivanov (người Nga) thì tại Moskva các Nhà hát ballet lại thể hiện vở Hồ Thiên Nga theo đúng tinh thần và hồn nhạc của Tchaikovsky qua sự biên đạo múa của Grigorovich.

Trở ngược dòng thời gian tại Saint Petersburg, vở Hồ Thiên Nga của Tchaikovsky được nhạc sĩ Ricardo Drigo dàn dựng và cho ra đời lần đầu tiên vào năm 1895. Nhạc sĩ Ricardo Drigo đã không lấy toàn bộ những giai điệu của Tchaikovsky sáng tác cho Hồ Thiên Nga mà ông chỉ lấy những đoạn trích từ những sáng tác khác nhau của Tchaikovsky để đưa vào Hồ Thiên Nga, trong đó có cả những đoạn mà Ricardo Drigo tự viết nhạc.

Hồ Thiên Nga trong sự chuyển thể của Drigo mang nhiều nét cổ tích, mang nhiều nét huyện thoại hơn và Hồ Thiên Nga đã trở thành một huyền thoại thật đẹp, thật cảm động về tình yêu. Nhà biên đạo múa người Ðức Petin đã mang đến cho vở diễn không khí tưng bừng của những vũ điệu, vẻ hào nhoáng của những buổi lễ hội nơi cung đình, còn nhà biên đạo múa Ivanov đã làm cho vở ballet Hồ Thiên Nga mang được bóng dáng tâm hồn Nga. Những cảnh thiên nga yểu điệu rập rờn nối đuôi nhau bên bờ hồ phủ sương, những mái đầu nghiêng nghiêng mềm mại, làm người ta hình dung được những đàn thiên nga bên bờ hồ phương bắc. Những bước chân mềm mại, những cánh tay uyển chuyển theo dòng nhạc trữ tình làm người ta như thấy những cánh chim nhè nhẹ đong đưa theo những tiếng hát buồn da diết của đàn thiên nga. Đó là với trường phái Hồ Thiên Nga ở Saint Petersburg.

Với trường phái ở Moskva, năm 1969, nhà biên đạo múa nổi tiếng của Nhà Hát Thành Phố Moskva, ông Grigorovich, người hết sức đam mê âm nhạc Tchaikovsky đã quyết định trả lại cho Hồ Thiên Nga cái hồn ban đầu của nó.

Ông đã dàn dựng lại vở diễn theo đúng ý tưởng của Tchaikovsky, một dòng nhạc đầy cảm xúc, đầy kịch tính, nhưng cũng thật lãng mạn.

Hồ Thiên Nga trong cách nhìn của Grigorovich, không còn là một câu chuyện cổ tích về tình yêu nữa mà đã là một thế giới nội tâm đầy mơ mộng nhưng cũng thật sóng gió. Một thế giới của thực-hư, hư-thực, của trắng-đen, một khoảng khắc thật gần nhau, thật khó phân biệt. Thế nhưng trở trêu thay, dưới thời Liên Xô còn tồn tại thì sự dàn dựng của Grigorovich đã phải thay đổi rất nhiều, đặc biệt là đoạn kết trong vở diễn. Những nhà lãnh đạo văn hóa Liên Xô thời đó đã không cho phép nàng Odetta, biểu tượng của niềm tin, của cái đẹp được chết trong tay của số phận. và phải chờ mãi tới năm 2000, vở Hồ Thiên Nga mới được sửa lại theo đúng kịch bản của Grigorovich, một kịch bản theo sát ý tưởng khởi đầu của Tchaikovsky.

Hoàng Tử Digfrid và giấc mơ đi tìm sự tuyệt đối

Trong kịch bản của Drigo, Hồ Thiên Nga là một câu chuyện tình yêu thật đẹp.

Hoàng tử xứ Ðức Digfrid vừa tròn 18 tuổi. Vương triều lúc đó đã tổ chức chúc mừng chàng thật linh đình, những vũ điệu vui nhộn của khắp xứ Âu châu được mang ra trình diễn trong Hoàng cung, từ những vũ điệu vui nhộn của xứ Tây Ban Nha tới những điệu Valse lôi cuốn của Hungari và Ba Lan.

Vào buổi chiều, bạn bè rủ Hoàng tử vào rừng đi săn và họ dừng chân nghỉ lại bên bờ hồ yên tĩnh. Trong ánh trăng bàng bạc, Hoàng tử được chứng kiến một quanh cảnh thật kỳ lạ. Bày thiên nga mềm mại, trắng muốt từ từ thoát khỏi lốt thiên nga và biến thành những cô gái thật kiều diễm, yêu kiều.

Odetta, bà chúa của bầy thiên Nga đã làm cho Hoàng tử Digfrid bị choáng ngợp bởi vẻ đẹp yêu kiều của mình. Odetta kể cho Hoàng tử nghe về số phận của mình và các nàng thiên nga khác. Các nàng bị lão phù thủy độc ác Rotbart phù phép, biến thành những con thiên nga. Chỉ đến đêm, họ mới được trở lại lốt người. Ma thuật của lão phù thủy chỉ biến mất nếu nàng Odetta gặp được một người hết lòng yêu thương và chung thủy với nàng. Bên bờ hồ thiên nga, Hoàng tử Digfrid đã thề sẽ mãi mãi giữ trọn tình yêu với nàng Odetta.

Khi hoàng tử Digfrid trở về hoàng cung, thì cha mẹ của chàng lại tổ chức yến tiệc linh đình để kén vợ cho chàng. Tất cả các tiểu thư không làm chàng mềm lòng. Nhưng phù thủy Rotbart vô cùng thâm độc. Hắn cải trang cho cô con gái Odillia của mình mang dáng vẻ của bà hoàng thiên Nga Odetta và đã làm cho Hoàng tử tưởng lầm. Chàng vui mừng định công bố Odillia là vợ chưa cưới của mình, nhưng rồi chàng chợt thấy hình bóng của Odetta hiện về. Hoàng tử chợt bừng tỉnh và hiểu rằng chàng đã bị phủ thủy Rotbart đánh lừa.

Bên bờ hồ thiên nga các nàng thiên nga hồi hộp chờ đợi bà chúa Odetta của mình được giải thoát. Nhưng nàng Odetta buồn bã cho biết hoàng tử đã phụ bạc lại lời thề thủy chung của mình. Hoàng tử cũng chạy đến xin tha thứ vì sự nhầm lẫn của mình. Nhưng lời thề của Hoàng tử đã không còn linh nghiệm nữa. Ðể cứu người yêu và bầy thiên nga, vị Hoàng tử đã quyết định tìm đến cái chết. Kết cục nàng Odetta và Hoàng tử đã cùng chết bên nhau trong lòng hồ thiên nga và tình yêu của họ từ đó đã trở thành bất tử.

Trong kịch bản của Grigorovich, Hồ Thiên Nga không còn là một huyền thoại về tình yêu nữa, mà nó đã mang đầy tính suy tưởng, đầy tính triết lý.

Những cánh thiên nga kiều diễm bên bờ hồ, không còn là những nàng tiên bị phù phép, mà là thế giới của những cái đẹp, của những mơ ước trong thế giới nội tâm của Hoàng tử Digfrid. Nàng tiên thiên Nga Odette chính là hình ảnh của tình yêu, của sự dịu dàng tuyệt đối mà chàng được số phận cho nhìn thấy.

Nhưng số phận là một vị thần thật nghiệt ngã, chẳng cho người ta được êm ấm, dễ dàng đạt được mơ ước của mình. Số phận mách bảo cho Hoàng tử sự hiện diện của nàng Odette, nhưng cũng là thông điệp cho Hoàng tử và nàng Odillia để thử thách.

Odillia thật giống Odetta về hình thức, và Hoàng tử đã bị nàng mê hoặc. Chỉ đến khi nhận nàng là vợ chưa cưới, Hoàng tử mới biết mình bị nhầm lẫn. Nhưng số phận không cho phép chàng rút lời. Khi chàng không còn giữ được sự trong trắng trong chính tâm hồn mình, thì giấc mơ trong trắng của chàng cũng chết. Khi chàng đã phản bội lại niềm tin, thì tình yêu tuyệt đối cũng không thể sống nổi, dù chàng được tha thứ. Và nàng Odetta đã bị chết trong tay của số phận nghiệt ngã ngay khi ngày mới bắt đầu.

Cho tới ngày nay, dù vở ballet Hồ Thiên Nga được dựng theo trường phái nào, theo huyền thoại, hay theo triết lý thì Hồ Thiên Nga cũng đã làm cho khán giả mê đắm bởi vẻ đẹp của mình, bởi những giai điệu thật đặc sắc, khiến không ít người đã phải suy tư về tình yêu, về niềm tin và về cuộc đời.

Thêm bài hát vào playlist thành công

Hồ thiên nga (Nga: Лебеди́ное о́зеро, chuyển tự. Lebedínoye ózero, IPA: [lʲɪbʲɪˈdʲinəjə ˈozʲɪrə] listenⓘ), là vở ballet số 20 của nhà soạn nhạc Pyotr Ilyich Tchaikovsky, sáng tác khoảng năm 1875–1876. Mặc dù ban đầu, vở ballet gặp thất bại, nhưng hiện nay nó đã trở thành một trong những vở ballet phổ biến nhất mọi thời đại.[1]

Kịch bản ban đầu chia thành hai phần, lấy bối cảnh từ những câu chuyện dân gian của Nga và Đức và kể câu chuyện về cô công chúa Odette bị phù thủy độc ác nguyền rủa biến thành thiên nga. Biên đạo ban đầu là Julius Reisinger (Václav Reisinger). Vở ballet do Bolshoi Ballet trình diễn vào ngày 4 tháng 3 [lịch cũ ngày 20 tháng 2] năm 1877[2][3] tại Nhà hát Bolshoi ở Moskva. Mặc dù vở được trình diễn với nhiều phiên bản khác nhau, nhưng hầu hết những nhóm múa ballet đều dùng vũ đạo và âm nhạc của phiên bản làm lại năm 1895 của Marius Petipa và Lev Ivanov, dàn dựng lần đầu cho Imperial Ballet ngày 15 tháng 1 năm 1895, tại Nhà hát Mariinsky ở St. Petersburg. Đối với phiên bản làm lại này, phần nhạc của Tchaikovsky đã được nhạc trưởng kiêm nhà soạn nhạc Riccardo Drigo của Nhà hát Hoàng gia St.Petersburg biên soạn lại.[4]

Không có bằng chứng để chứng minh ai đã viết bản libretto gốc, hoặc ý tưởng cho cốt truyện đến từ đâu. Có một số câu chuyện dân gian của Nga và Đức được cho là bản gốc, bao gồm cả The Stolen Veil (Tấm màn bị đánh cắp) của Johann Karl August Musäus, nhưng cả hai câu chuyện đó đều khác biệt đáng kể so với vở ba lê.[5]

Một giả thuyết cho rằng biên đạo múa người Bohemian là Julius Reisinger (và do đó có khả năng quen thuộc với The Stolen Veil) đã tạo ra câu chuyện.[6] Một giả thuyết khác cho rằng nó được Vladimir Petrovich Begichev, giám đốc Nhà hát Hoàng gia Moscow viết ra vào thời điểm đó, có thể cùng với Vasily Geltser, vũ công của Nhà hát Hoàng gia Bolshoi Moscow (một bản sao libretto còn sót lại mang tên ông). Vì bản libretto đầu tiên được xuất bản không phù hợp với âm nhạc của Tchaikovsky ở nhiều nơi, một giả thuyết cho rằng phiên bản đầu được viết bởi một nhà báo sau khi xem các buổi diễn tập đầu tiên (các tác phẩm opera và ballet mới luôn được đưa tin trên báo, cùng với kịch bản tương ứng của chúng).

Một số người cùng thời với Tchaikovsky nhớ lại rằng nhà soạn nhạc rất quan tâm đến câu chuyện cuộc đời của Vua xứ Bavaria là Ludwig II, vốn gắn liền với dấu hiệu Thiên nga, và có thể là nguyên mẫu của Hoàng tử Siegfried mơ mộng.[7]

Begichev đã đặt Tchaikovsky soạn bản Hồ thiên nga từ tháng 5 năm 1875 với giá 800 rúp. Tchaikovsky chỉ làm việc với một phác thảo cơ bản từ Julius Reisinger về các yêu cầu cho mỗi điệu nhảy. Tuy nhiên, không giống như hướng dẫn về nhạc phẩm của Người đẹp ngủ trong rừng và Kẹp hạt dẻ, không có hướng dẫn bằng văn bản nào được cho là còn tồn tại.

Hồ thiên nga thường được thể hiện trong bốn màn, bốn cảnh (chủ yếu ở bên ngoài Nga và Đông Âu) hoặc ba màn, bốn cảnh (chủ yếu ở Nga và Đông Âu). Điểm khác biệt lớn nhất của các tác phẩm trên toàn thế giới là cái kết vốn dĩ là bi kịch, nay đôi khi được biến tấu thành một cái kết có hậu.

Một số sản phẩm bao gồm một đoạn mở đầu cho thấy lần đầu tiên Odette gặp Rothbart, người đã biến Odette thành một con thiên nga.

Công viên tráng lệ trước cung điện

Hoàng tử Siegfried đang tổ chức sinh nhật với gia sư, bạn bè và những người dân của mình [khiêu vũ]. Cuộc vui chơi bị Nữ hoàng gián đoạn, bà lo lắng về lối sống vô tư của anh. Bà nói với anh rằng anh phải chọn một cô dâu tại dạ hội hoàng gia vào tối hôm sau (một số tác phẩm có xuất hiện một số ứng cử viên). Anh buồn vì không thể kết hôn nhân danh tình yêu. Bạn của anh là Benno và gia sư cố gắng cải thiện tâm trạng lo lắng ấy. Khi buổi tối buông xuống, Benno nhìn thấy một đàn thiên nga đang bay trên đầu và đề nghị họ đi săn. Siegfried và những người bạn lấy nỏ và lên đường truy đuổi bầy thiên nga.

Đêm trăng sáng, hồ thiên nga hiện ra giữa đống tàn tích đổ nát của một ngôi nhà nguyện xưa.

Siegfried tách ra khỏi bạn bè, đến nơi trăng sáng bên bờ hồ, cùng lúc đàn thiên nga đáp xuống ngay gần đó. Anh nhắm chiếc nỏ của mình vào đàn thiên nga định bắn. Anh chợt bàng hoàng khi thấy một con thiên nga biến thành thiếu nữ xinh đẹp, đó chính là Odette. Ban đầu, nàng tỏ ra sợ hãi Siegfried. Khi anh hứa sẽ không làm hại, nàng mới kể rằng nàng là Nữ hoàng Thiên nga Odette. Đàn thiên nga là những nạn nhân của lời nguyền khủng khiếp do phù thủy ác độc Von Rothbart tạo ra, kẻ có ngoại hình nửa người nửa cú. Ban ngày họ phải biến thành thiên nga và ban đêm, chỉ khi đứng trong hồ ma thuật - hồ được tạo ra từ những giọt nước mắt của mẹ Odette - mới quay về hình dạng con người. Lời nguyền chỉ bị phá vỡ nếu có một người chưa bao giờ yêu ai trước đây, thề sẽ yêu Odette mãi mãi. Von Rothbart đột nhiên xuất hiện. Siegfried đe dọa giết hắn nhưng Odette ngăn lại - vì nếu Von Rothbart chết trước khi hóa giải lời nguyền, thì cô sẽ mãi mãi không thoát khỏi kiếp thiên nga.

Khi Von Rothbart biến mất, các thiếu nữ thiên nga đáp xuống hồ nước. Benno và mọi người cũng đến định bắn chúng. Nhưng Siegfried đã kịp thời ngăn lại và khéo léo đuổi họ đi. Bây giờ, chỉ còn lại một mình với Odette và các nàng thiên nga, Siegfried bẻ gãy nỏ và bắt đầu giành được sự tin tưởng của Odette khi tình yêu chớm nở. Khi bình minh đến, lời nguyền ác độc khiến Odette và các bạn của nàng trở lại hồ và lại biến thành thiên nga.

Hội đường sang trọng trong cung điện.

Khách đến cung điện để dự vũ hội hóa trang. Sáu công chúa được giới thiệu với hoàng tử như những ứng viên cho cuộc hôn nhân. Rothbart cải trang, hắn đến cùng với con gái của hắn là Odile, lúc này đã được phù phép để trông giống Odette. Mặc dù các công chúa cố gắng thu hút Siegfried bằng những điệu nhảy, nhưng anh chỉ để mắt đến Odile. Odette xuất hiện ở cửa sổ lâu đài và cố gắng cảnh báo, nhưng anh không nhìn thấy cô. Sau đó, anh tuyên bố sẽ kết hôn với Odile trước khi Rothbart làm phép cho anh thấy một ảo ảnh về Odette. Quá đau buồn và nhận ra lỗi lầm (anh đã thề chỉ yêu Odette), anh vội quay trở lại hồ nước.

Odette quẫn trí trước sự phản bội của Siegfried. Các nàng thiên nga khác cố gắng an ủi nhưng Odette không chấp chận. Khi Siegfried trở lại hồ và thấy Odette, anh thành khẩn cầu xin nàng tha thứ. Odette đồng ý tha lỗi cho anh và cả hai đã thề hẹn trên tình yêu của họ, nhưng sự phản bội của anh không thể xóa đi. Thay vì mãi mãi là một con thiên nga, cô chọn cái chết. Anh chọn chết cùng cô và họ nhảy xuống hồ, nơi họ sẽ ở bên nhau vĩnh viễn. Điều này phá vỡ bùa chú của Rothbart đối với các thiếu nữ thiên nga, khiến hắn mất quyền lực và chết. Trong lễ tạ ơn, những thiếu nữ thiên nga nay đã trở thành những cô gái bình thường, chứng kiến Siegfried và Odette cùng nhau bay lên Thiên đường, mãi mãi sống trong tình yêu.

Bản nhạc gốc của Tchaikovsky (bao gồm các phần bổ sung cho bản sản xuất ban đầu năm 1877),[9] khác với bản nhạc của Riccardo Drigo khi hồi sinh của Petipa và Ivanov, và vẫn được hầu hết các đoàn múa ba lê sử dụng. Các tựa cho mỗi đoạn là từ bản nhạc được công bố ban đầu. Một số được đặt tiêu đề đơn giản là chỉ dẫn âm nhạc và không được dịch từ tựa gốc tiếng Pháp.